نازک کاری
یکی از مهمترین صنایع دستی استان کردستان نازککاری چوب است . پایه و اساس نازککاری روکش کردن طرحهای و نقشهای آماده شده از چوبهای جنگلی و خوش نقش براساس طرح از قبل تعیین شده است. شهر سنندج از مراکز مهم نازک کاری ایران و بلکه دنیا است. اندیشه سالم، مهارت، ظرافت و زیبایی، ابتکار و سلیقه در نازک کاری سنندج حرف اول را میزند. گرههای گردو و سنجد که بسیار زیبا و پرنقشاند در دستان ماهر و با ذوق هنرمندان سنندجی مثل موم است، یعنی به هر صورت و شکلی که بخواهند در میآورند. علاوه بر مهارت استاد کاران سنندجی، تنوع و زیبایی گرههای گردو و سنجد باعث زیبایی دو چندان این محصولات شده است. محصولات تولید شده توسط نازک کاران سنندجی اشیایی چون؛ تخته نرد، عصا، کیف زنانه، رحل قرآن، میز شطرنج، قلمدان، قاب عکس، جعبه جواهرات، جاسیگاری، شكلات خوري، رویه میز، وسایل زینتی مثل گردنبندهای ظریف، انگشتر و غیره ...
ابزار و اشياء
میز کار -ابزار رندیدن و صاف کردن-رنده- رندۀ یک تیغ – رندۀ دو تیغ – رندۀ پرداخت – ابزارهای سائیدن – وسایل سوراخ کاری – گاز انبر – کولیس – پیچ گوشتی – خط کش تیره دار – سمبه – چکش – گونیا – لیسه – کاردک – چرخ سمباده – پرگار – سنگ زبر و نرم – گیرههای دستی
ابزارهای برش و قطع کردن (اره دستی دم روباهی – اره دستی ساده – اره کلافی
مکانهاي وابسته:
1-کارگاه چوب بری جهت تأمین مواد اولیه – قطعه قطعه کردن چوبهای مورد نیاز.
2-کارگاههای رنگ : الف- کارگاههای ویژهای است که به منظور انجام خدمات نهایی محصولات نازککاری فعالیت
میکنند.ب- عموماً اعمال رنگهای رزینی(مورد استفاده در این کار)دارای شرایط خاص وتبحرلازم میباشد که کارگاههایی به همین منظور فعالیت میکنند.
تاريخچه و قدمت
نازککاری در سنندج حدود یک قرن و نیم سابقه دارد و به گفته استادکاران نازککار، بانی و بنیانگذار این هنر زیبا در سنندج، استاد نعمت الله پدر مرحوم مجید نعمتیان بوده است، این هنر در سنندج ابتدا با وسایل ساده و ابتدایی و در عین حال زیبا انجام میشده است و حتی در آن زمان هنرمندان نازککار، میز کار نداشتهاند و روی زمین مینشسته و کار انجام می دادند، تا اینکه در سال 1342 اولین میزکار، توسط استاد عبدالحمید نعمتیان نوهی استاد نعمتالله، به شهر سنندج آورده شده و از آن زمان به بعد کم کم ابزارها و امکانات بیشتر شده و از مشکلات کاری آنها کم کم کاسته شده است.
به روایت : تاریخچهی نازککاری به 5 یا 6 هزار سال پیش بر میگردد واولین بار در اهرام ثلاثه مصر استفاده شده است.
منابع: تحقیق و پژوهشی بر هنرهای سنتی سنندج – تألیف: آقای صادق ایوبی
شناخت هنرهای چوبی – تألیف: آقای حسین یاوری
در زمان خسروپرویز و پادشاهان ایرانی این کار روند خوبی داشته و اکنون هم روند خوبی دارد. بخصوص در مناطق کردستان و همچنین در این منطقه کسانی که به طور مداوم در کارگاههای خود با تقلید از استادان و خواندن کتابهای قدیمی که مربوط به آن زمان در مورد ساخت و بازی تخته نرد است انجام میدهند.
در زمان خسروپرویز یکی از پادشاهان روم بازی شطرنج را به همراه وزیر خود به دربار خسروپرویز میفرستد. به این منظور که اگر توانستند این بازی را انجام دهند و معادلۀ آن را پیدا کنند به آنها یک امتیاز خوبی تعلق خواهد گرفت. در غیر این صورت امتیاز به رومیها باید داده شود. و برای حل این بازی مدت زمان خاصی را مبنای حل قرار دادند. خسروپرویز هم دانایان و عالمان دربار خود را گرد خود جمع کرده بود و از آنها برای حل این بازی یاری خواسته بود. مدت زمان رو به تمام شدن بود که یکی از وزیران خسروپرویز این بازی شطرنج را انجام میدهد و شادی در دربار اوج میگیرد. همزمان با حل این بازی، بازی دیگری به همراه شطرنج به دربار رومیان میفرستد و در جواب حلّ این مسئله از رومیان میخواهد که این بار آنها این بازی را انجام دهند و چگونگی انجام دادن آن را برای ایرانیان توضیح دهند و بازی را که این وزیر چابک به دربار رومیان میفرستد بازی نبود جز بازی تخته نرد و مدت زمان انجام بازی تمام شد ولی رومیها نتوانستند این بازی را انجام دهند و در نتیجه این مسابقۀ فکری به نفع ایرانیان تمام و از آن زمان بازی تخته نرد در بین ایرانیان جای خود را باز نموده است.
چوب مورد نیاز برای نازککاری (بیشتر تخته نرد) از مناطق جنگلیکوهستانی اطرافکردستان(بانه – کرمانشاه - ایلام و ...) آورده میشود. چوبهای مورد استفاده در این رشته، بخش عمدۀ آن گردو و نیز گلابی، سنجد، کیکم، کاج، توسکا، و چنار است.
در ساخت محصولات نازککاری به طور عمده سریشم سرد و گرم، لاک الکل، لاک سلولزی و کیلر استفاده میشود. برای ساخت محصول نازککاری، ابتدا الوارهای خریداری شده را درکارخانهی چوببری به قطعات مورد نظر تبدیل میکنند وسپس در کارگاههای کوچکتر با ارهی دستی یا ارهی برقی آنها را به قطعات کوچکتر تبدیل میکنند و برای ساخت محصولات مورد نظر بکار میبرند. در شهر سنندج بیشترین محصول نازککاری، تخته نرد سازی میباشد. که اصول کار به شرح زیر میباشد:
رنگ چوبها اکثر مواقع با هم فرق میکند معمولاً از طیف خاص سیاه و سفید تشکیل میشود و بخش عمدۀ آن قهوهای رنگ میباشد. رنگ چوب به سن چوب ربط دارد. چوب سفید جوانتر است و به مرور زمان تیره میشود. چوبهای بالای 500 و 400 سال چوبهای مرغوب میباشند. این چوبها چون در منطق کوهستانی هستند و هرچه سن آنها بالا میرود بخاطر مبارزهی بیشتر با طبیعت، مقاومتر میشوند و حالتهای نقش و نگار روی آنها بوجود میآید. بسته به اندازهی کار قطع چوب انتخاب میشود باید اجازه داده شود چوب کاملاً خشک شود. چوب را در سایه و جایی که هوا (رطوبت) به آن نخورد نگهداری میشود. بعضی از چوبها که دارای آفت و پوسیده است مورد استفاده قرار میگیرد. استفاده از چوبهای سیاه و گران در موارد استثنایی استفاده میشود چون خاص این منطقه نمیباشد.