کومسای در هورامی از دو کلمه "کو" به معنی جمع شدن و مجمع و "مسای" به معنی یادگیری تشکیل شده است.
این مراسم پس از وقفه چند ساله که به‌دلیل شیوع ویروس منحوس کرونا در برگزاری آن ایجاد شده بود، با حضور تعداد بسیار زیادی گردشگر از داخل و خارج از کشور، در محوطه‌ای مجاور زیارتگاه سید‌مصطفی مشهور به پیرشالیار از نوادگان و سادات حضرت امام جعفرصادق (ع) برگزار شد.
بر این اساس مردم منطقه هورامان صبح روز جمعه ۱۶ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۱ برای گرامیداشت و اجرای این آیین کهن، راهی محل برگزاری مراسم کومسای شدند.
این مراسم با قرائت قرآن‌کریم و سخنرانی امام جمعه هورامان آغاز و با قصیده‌خوانی و دف‌نوازی ادامه پیدا کرد و  سپس ریش‌سفیدان و معتمدین منطقه به‌صورت نمادین همانند گذشته گرد هم آمدند تا با تشکیل انجمنی برای تقسیم امورات منطقه برای ۶ ماه آینده تصمیم‌گیری کنند.
روایت می‌شود با توجه به وضعیت خاص منطقه و فرهنگ تعاون و همزیستی نشات گرفته از طبیعت سخت هورامان و فرهنگ کوچ‌نشینی و هوارنشینی، هر ساله اواسط فصل بهار مردم روستا را ترک و به هوارهای دور و نزدیک در منطقه کوچ می‌کردند و مدتی بیش از ۶ ماه از سال را از همدیگر دور بودند و قبل از کوچ و جدا شدن از همدیگر لازم می‌دیدند که در جلسه و مراسمی مقرراتی را ساماندهی کرده و امورات ضروری اجتماعی را بین خود تقسیم و به افراد واجد شرایط واگذار کنند و برای کوچ آماده می‌شدند.
در ورای این ماجرا یک افسانه روایت می‌شود که پیرشالیار مردی بزرگوار بوده و کرامات خاصی داشته است که به‌عنوان مثال گفته می‌شود او توانسته شاه‌بهار‌خاتون را که دختری کر و لال بود شفا بدهد.
داستان از این قرار است که شاه بخارا دارای یک دختر کر و لال بود که طبیبان همه از مداوایش عاجز شده بودند، به‌همین خاطر شاه و درباریان به نزد پیرشالیار می‌روند تا شاید او بتواند دخترک را شفا بدهد. وقتی شاه و دخترش به نزدیکی هورامان می‌رسند دختر شنوایی خود را به دست می‌آورد و زمانی که به نزدیکی خانه پیرشالیار می‌رسند، بعد از آن که صدای نعره‌ی دیوی بلند می‌شود دختر لب به سخن باز می‌کند؛ در پایان داستان دختر پادشاه و پیرشالیار با یکدیگر ازدواج می‌کنند و جشن عروسی بزرگی برای آنها برپا می‌شود که کومسای، سالگرد این عروسی است.
همچنین روایاتی وجود دارد که روزی یکی از مریدان پیرشالیار به نام درویش گومار نزد پیرشالیار رفته و از کمبود شیر دام‌های خود گله و شکایت می‌کند، پیرشالیار به او می‌گوید در نزدیکی مزار درویشی که دامپزشک بوده قطعه سنگی هست، قطعه‌ای بِبُر و به مشک دام‌های خود ببند تا شیرشان افزون شود. به همین خاطر هنوز هم در پایان مراسم کومسای تکه سنگ سفیدی را که در جوار مزار پیرشالیار وجود دارد شکسته و برای تبرک با خود می‌برند كه بنا بر اعتقاد اهالی هورامان، خاصیت برکت‌بخشی دارد؛
علاقمندان هر ساله در این مراسم شرکت می‌کنند تا با زدن قطعه سنگ‌های دیگر به این سنگ نسبتا بزرگ، تکه‌های ریزی از آن را جدا کنند، نکته قابل توجه این است که هر‌چه از این سنگ در مراسم کومسای شکسته و جدا شود، سال بعد دوباره رشد کرده و هرگز تمام نمی‌شود.
برپایی نمایشگاه صنایع‌‌دستی هنرمندان این منطقه از دیگر برنامه‌‌های جانبی مراسم آیینی سنتی کومسای در هورامان تخت بود که در قالب 15 غرفه عرضه شد.
براین اساس کومسای را می‌توان نمادی از اعتقادات و باورهای مردم منطقه هورامان دانست، آیینی که قدمت آن بنا به اسناد و مدارک مستند و همچنین روایات معتمدین و ریش‌سفیدان منطقه به بیش از هزار سال پیش برمی‌گردد.
شهر هورامان تخت در ۶۰ کیلومتری جنوب شهر مریوان و غرب شهرستان سروآباد با جمعیتی بیش از ۳۵۰۰ نفر در میان کوه‌های سر به فلک کشیده تخت‌ثانی، پیر‌رستم، مله‌اسب و کوسالان محصور است و نماد و قلب تپنده منطقه جهانی هورامان به عنوان منظری تاریخی و فرهنگی محسوب می‌شود.