توضیحات
روستاي قمچقاي
موقعيت و تاريخچه
روستاي قمچقاي، از توابع بخش کراني شهرستان بيجار در استان کردستان، با مختصات جغرافيايي 47 درجه و 37 دقيقه طول شرقي و 36 درجه و 10 دقيقه عرض شمالي، در فاصلة 35 کيلومتري شمال شهر بيجار و 197 کيلومتري مرکز استان (سنندج) قرار دارد.
اين روستا از شمال شرق به کوه تک اولي داغي، از شمال به کوه قمچقاي و از جنوب به کوه دربند محدود ميشود. رودخانة قمچقاي در ميان روستا جريان دارد.
ارتفاع روستا از سطح دريا 1595 متر است و تحت تأثير جريانهاي هواي سرد شمال غربي ايران، اقليمي کوهستاني و سرد دارد؛ آب و هواي آن در فصول بهار و تابستان نسبتاً خنک و مطبوع و در زمستانها سرد است.
قمچقاي متشکل از دو جزء ميباشد. قم به معناي جايگاه، مکان و محل و چقاي به معناي محلي است که در آن ماسة زياد باشد؛ جالب اين که هر دو جزء از کلمات زبان ترکي است. و نيز گفته ميشود که قم به معناي سنگ و چقاي به معناي تپه است.
از جمله آثار و بناهاي قديمي و برجاي مانده روستا، قلعه قديمي قمچقاي است؛ با توجه به مصالح به کار رفته در قلعه، بناي اوليه آن را به دوران پيش از ميلاد (دوره مانايي و ماد) مربوط ميدانند. از ديگر بناهاي قديمي روستا، امامزادهاي است که قدمتي طولاني دارد.
مردم روستاي قمچقاي به زبان کردي و ترکي سخن ميگويند، مسلمان و پيرو مذهب شيعه جعفري هستند.
الگوي معيشت و سکونت
براساس نتايج سرشماري سال 1385، روستاي قمچقاي 283 نفر جمعيت داشته است که در سال 1391 بر اساس گزارش دهياري به 500 نفر افزايش يافته است.
درآمد مردم روستاي قمچقاي از فعاليتهاي زراعي،شيلات، دامداري و مشاغل خدماتي و صنايع دستي تأمين ميشود. محصولات زراعي روستا، شامل غلات، سيبزميني، پياز و علوفه است. انواع ميوهها مانند انگور، انجير، زردآلو، سيب و آلو در اين روستا به عمل ميآيد. دامداران روستا به پرورش گاو، گوسفند و بز ميپردازند و مهمترين فرآوردههاي دامي شامل گوشت قرمز، پشم و انواع لبنيات مانند شير، ماست، پنير و کره ميباشد. استخرهاي پرورش ماهي نيز موجب اشتغال تعدادي از مردم روستا شده است. زنان روستا در کنار ديگر فعاليتها به توليد صنايع دستي مانند فرش، گليم و جاجيم ميپردازند. توليد اين محصولات در فصول پاييز و زمستان رونق بيشتري دارد.
روستاي کوهستاني قمچقاي از دو بافت قديمي و جديد تشکيل شده است. بافت قديمي به صورت خطي در جهت رودخانه شکل گرفته است. بافت جديد به صورت شعاعي از هستة اوليه به اطراف کشيده شده و بافتي منسجم دارد.
خانههاي روستايي معمولاً در يک طبقه ساخته شدهاند. شکل ظاهري خانهها و فضاهاي دروني آنها، از قاعده هندسي خاصي پيروي نميکند و تنها براساس نيازهاي توليدي، نوع معيشت و اقتصاد خانواده شکل گرفته است.
انواع فضاهاي مورد نياز مانند طويله، انبار علوفه، کارگاه قاليبافي و ديگر فضاهاي سکونت در آنها طراحي و احداث شده است. مصالح عمدة به کار رفته در بناي خانهها، بيشتر از چوب، خشت و گل ميباشد. حتي در بافت جديد نيز، به ندرت از مصالح آهن، سيمان و آجر استفاده شده است.
جاذبههاي گردشگري
روستاي قمچقاي با اقليمي معتدل، موقعيت طبيعي منحصر به فرد و چشمانداز زيباي باغها و ارتفاعات در فصول مختلف سال، جذابيتهايي مييابد که برخي از آنها از اين قرارند:
در ضلع شمالي روستا، کوه قمچقاي قرار گرفته است. سطح اين کوه در فصل زمستان، از برف پوشيده است و به علت ارتفاع زياد، بسيار سرد است. در فصول بهار و تابستان نيز هم زمان با آب شدن برفها، رودخانههاي فصلي، از اين کوه سرازير ميشوند و مناظري زيبا و دلانگيز پديد ميآورند.
رودخانه خروشان قمچقاي که از درون روستا عبور ميکند، مزارع بسياري را مشروب ميسازد و محل مناسبي براي رشد و زيست انواع گونههاي گياهي و جانوري است. زيبايي رودخانه و طبيعت اطراف آن در فصول بهار و تابستان به اوج خود ميرسد. درة زيبا و شگفتانگيز قمچقاي زيباييهاي طبيعي، مناظر بکر، چشمههاي فراوان و انواع گونههاي جانوري و گياهي و مراتع زيبا و سرسبزي را در خود جاي داده است.
چشمه قمچقاي در 17 کيلومتري روستاي قمچقاي در دهستان سياه منصور واقع شده است. آب روستاي سياه منصور و قسمتي از آب روستاي قمچقاي از طريق اين چشمه تأمين ميشود. در داخل روستا نيز چشمهاي با آب زلال و سالم وجود دارد که از کنار يک تپه سرچشمه ميگيرد و منظرهاي بسيار لطيف و زيبا ايجاد ميکند.
در داخل و اطراف روستا، باغها و مزارع سرسبز و زيبايي وجود دارد که از غرب به شرق گسترش يافته است. چشمانداز اين باغها به خصوص در فصول بهار و تابستان بسيار زيبا است و محل مناسبي براي گذران اوقات فراغت گردشگران است.
يکي ديگر از فضاهاي تماشايي و زيباي اطراف روستا، درة پادشاهان است.
قلعه قمچقاي از دژهاي باستاني و بسيار کهن ايران و کردستان است که از شاهکارهاي ارزشمند تاريخي به شمار ميآيد. بناي اين قلعه به سدههاي 9-8 پيش از ميلاد ميرسد. در حد غربي دژ، دره ژرفي به عمق 100 متر وجود دارد که با راهي سنگلاخ و سخت به صفه غربي منتهي ميشود. اين بخش تنها قسمتي از قلعه است که فاقد موانع طبيعي است.
سازندگان و بنيانگذاران اوليه اين بنا به بزرگترين و دشوارترين کار، يعني احداث ديواري به طول تقريبي 100 متر و بلندي 15 تا 20 متر، با استفاده از سنگهاي عظيم اقدام کرده و استحکامات اصلي قلعه را بنا نهادهاند. ساخت چنين قلعهاي با ديوارهاي عظيم، بلند و ضخيم، ويژه کاخها و قصرهاي حکومتي باستان بود و رايجترين شيوة معماري دورة هزاره اول قبل از ميلاد به شمار ميرود. در حاشية شمالي دژ، حفرهاي سنگي به ابعاد 2×3×5 متر وجود دارد که به زيبايي تمام تراشيده شده است.
در شمال غربي اين حفره، پلکان طويلي وجود دارد که سه دورة سکونت مادها، اشکانيان و ساسانيان را مسلم ميدارد. بر ديوارهاي تونل شرقي که از سازههاي عصر ماد است، در عصر مغول محراب کوچکي با چهار پلکان ساخته شده که در نوع خود جالب توجه است. احداث خانههاي خشتي و آجري در حد شرقي و بر روي بناهاي ساساني يکي از کارهاي خاص و مورد علاقه مغولان بوده است.
امامزاده قديمي روستاي قمچقاي با بافت سنتي و نامنظم ساخته شده است. اين امامزاده ميان مردم روستا بسيار مورد احترام است.
حمام قديمي روستا که تاريخ بناي آن، به 200 سال پيش و به دورة حکومت قاجاريه ميرسد، از ديگر جاذبههاي تاريخي روستاست. مصالح عمدة به کار رفته در ساخت اين حمام سنگ، آهک و آجر است. طاقها و پايههاي حمام، از جنس سنگ است.
مردم روستاي قمچقاي اعياد فطر، قربان و غدير را جشن ميگيرند و در ايام محرم به سوگ مينشينند..
در ميان مردمان اين روستا، زمزمة انواع اشعار و ترانههاي محلي به زبانهاي کردي و ترکي وجود دارد که بسيار زيبا و دلنشين هستند.
مردم اين روستا از برخي پوشاک محلي مانند شلوار کردي استفاده ميکنند.
از مهمترين صنايع دستي مردم روستاي قمچقاي ميتوان به انواع فرش، گليم و جاجيم با طرحها و نقوش متنوع اشاره کرد.
مهمترين سوغات اين روستا را خشکبار، قالي، فرش دستباف و ماهي تشکيل ميدهند.
از غذاهاي محلي روستا ميتوان به ترخينه، ماس آو، شلمين، انواع آش و آبگوشتهاي محلي و کوفته اشاره کرد.
دسترسي: روستاي قمچقاي از طريق شهرهاي بيجار، زرينآباد و تکاب قابل دسترسي است و تمام جادههاي منتهي به اين رو
حیات وحش کویر منطقه حفاظت شده
حیات وحش کویر عمده منطقه حفاظت شده بیجار را می توان به گروههای زیر تقسیم نمود :
1- پستانداران
2- خزندگان
3- پرندگان
4- آبزیان
پستانداران منطقه
تاكنون در منطقه حفاظت شده بجار 19 گونه و 17 جنس در 10 خانواده شناسایی شده اند كه به نظر می رسد تعداد پستانداران منطقه بیشتر از این باشد . بارزترین گونه منطقه قوچ و میش ارمنی می باشد كه جمعیت قابل ملاحظه ای از آن در منطقه زیست می نماید .
از دیگر گونه های شاخص منطقه م توان به گراز ، گرگ ، روباه ، كفتار و ... اشاره نمود .
پرندگان منطقه
جمعیت زیادی از خانواده های مختلف پرندگان در منطقه حفاظت شده بیجار زیست می نمایند كه متاسفانه تاكنون مطالعه جامعی در این خصوص انجام نشده است اما بر اساس اطلاعات موجود مربوط به مشاهدات پراكنده كارشناسان استان تاكنون 85 گونه متعلق به 22 خانواده در ان منطقه شناسایی شده اند . از پرندگان شاخص منطقه می توان از عقاب طلایی ، لیل ، پالابان ،شاهین ، كبك چیل ، باقرقره و ... نام برد.
آبزیان منطقه
در منطقه حفاظت شده بیجار دو رودخانه قزل اوزن و قم چقا محل مناسبی برای زیست ، تخم ریزی و تغذیه آبزیان به خصوص ماهیان به شمار می روند .
مهم ترین گونه های آبزی مشاهده شده در منطقه عبارتند از :
1- سیاه ماهی معمولی
2- سیاه ماهی خالدار
3-عروس ماهی
4-سس ماهی كلفت لب
5- سس ماهی معمولی
6-ماهی اسپله
7- ماهی كولی
8- لاك پشت آبی
9- مار آبی
10- خرچنگ گر
قابل ذكر می باشد تاكنون مطالعه جامعی در خصوص خزندگان و دو زیستان منطقه انجام نشده است .
وضعیت حفاظت در منطقه حفاظت شده
منطقه حفاظت شده به لحاظ تشكیلات اجرایی برای حفاظت دارای سه پاسگاه زیست محیطی شامل یك واحد سر محیط بانی در روستای صلوات آباد و دو واحد محیط بانی در روستای چشمه سنگین و قم چقا می باشد كه مامورین اجرایی به طور شبانه روزی در این پاسگاه ها مستقر بوده و منطقه را با استفاده از چند دستگاه موتور سیكلت و خودرو مداوما مورد كنترل قرار می دهند .
ستا، از شهرهاي مذکور آسفالت است.