شهرستان سنندج
شهرستان سنندج مركز استان كردستان در فاصله 512 كيلومتري غرب شهر تهران و ازلحاظ جغرافيايي تقريباً در مركز استان قرارگرفته است به‌طوری‌که به‌جز شهرستان‌های سقز و بانه با ساير شهرستان‌ها همسايه هست. شهرستان سنندج بر اساس برآورد سال1395 با جمعيتي معادل 501402 نفر پرجمعيت‌ترين شهرستان استان محسوب مي‌گردد.
ازلحاظ وضعيت طبيعي و اقليمي سنندج يك شهر كوهستاني با آب‌وهوای سرد كوهستاني است كه داراي تابستان‌های ملايم و زمستان‌های نسبتاً سرد مي‌باشد ارتفاع اين شهر از سطح دريا 1480 متر و متوسط بارندگي آن بيش از 500 مليمتر در سال است شهر سنندج به دليل وضعيت خاص توپوگرافي يكي از شهرهاي زيباي ايران است به‌طوری‌که پيرامون اين شهر از كوه‌هاي زيبا و بلند و داخل شهر به‌صورت تپه‌ماهور از تپه‌هاي متعددي تشکیل‌شده است و برفراز هر تپه‌اي منظره‌اي زيبا از شهر نمايان است تعدادي از اين تپه‌ها مانند توس‌نوذر، تپه‌روسي، تپه شرف‌الملك و. ازلحاظ تاريخي و مذهبي بااهمیت مي‌باشند و همچنين كوه زيباي آبيدر، كوه كوچكه‌رش (سنگ سياه) در دو طرف شهر، زيبايي بيشتري به اين شهر داده‌اند در حاشيه شرقي شهر رودخانه قشلاق جاري است كه بر زيبائي هرچه بيشتر شهر افزوده است مردم مناطق كردنشين شهر سنندج را «سنه» مي‌گويند و درواقع سنندج معرب واژه‌ی مركب «سنه دژ» مي‌باشد «سنه» در فرهنگ لغات اوستايي به معناي شاهين و عقاب است هرچند كه در مورد واژه‌ی سنه تعاريف ديگري نيز وجود دارد.
سابقه تاريخي
آنچه درباره سنندج محرز است اين است كه از سال 1046 هـ ق يعني در دوره‌ی صفوي و در زمان شاه صفي سليمان خان اردلان مركز حكومت را از قلعه‌هاي حسن‌آباد و پالنگان در جنوب سنندج به شهر سنه منتقل نمود؛ و تا قبل از آن سنندج به‌صورت دهكده‌اي كوچك به حيات خود ادامه مي‌داد و احتمالاً شهر كهن «سنه» در اثر زلزله و يا هجوم مغول ویران‌شده بود زيرا تپه باستاني توس‌نوذر در كنار رودخانه قشلاق و قلعه حسن‌آباد و ساير شواهد مانند قبرهايي با قدمت بيش از هزار سال كه در سنندج پیداشده است گواهي بر قدمت شهر دارد. سليمان خان اردلان پس از انتقال مركز حكومت به سنندج، قلعه حكومتي را با استحكام تمام در بالای تپه‌اي بنا نهاد و عمارات و حمام و مسجد و بازار را در خارج و اطراف قلعه ساخت گفتني است سنندج به لحاظ موقعيت جغرافيائي و فعاليت‌هاي شهرسازي عصر صفوي و قاجار، از بافت شهري سنتي باارزشي برخوردار است كه بناهاي مسكوني و عام‌المنفعه متعددي مانند حمام، مساجد، بازار و تكيه در آن باقيمانده است.
موقعيت فرهنگي
شهر سنندج ازنظر فرهنگي، هنري و مذهبي جايگاه ويژه‌اي در ميان مناطق كردنشين دارد تعداد هنرمندان برتر عرصه‌هاي مختلف فرهنگي و هنري مانند موسيقي، تئاتر هنرهای تجسمي جايگاه عظيم تصوف و عرفان در تكايا و خانقاه‌هاي شهر و چاپ نشريات كردي، سنندج را به يك شهر فرهنگي تبديل نموده است گفتني است شهر سنندج با تعداد 141 مسجد بيشترين تعداد مسجد را نسبت به جمعيت در ميان كشورهاي اسلامي دارا مي‌باشد.
ازنظر آموزش عالي چندين واحد دانشگاهي مانند دانشگاه كردستان، علوم پزشکی، دانشگاه آزاد، پيام‌نور، مركز تربيت معلم و آموزشكده فني با جمعيتي حدود 20 هزار دانشجو در رشته‌هاي مختلف مشغول ادامه تحصيل هستند.
جاذبه‌هاي گردشگري شهرستان سنندج
1-مسجد جامع سنندج
اين مسجد در حد واسط خيابان امام خميني و در ضلع شمالي آن قرار دارد. بر اساس مدارك موجود زمان احداث مسجد مربوط به دوره قاجار بوده و به دستور امان‌الله خان والي كردستان در سال 1228 هجري قمري ساخته شده است. اين مسجد دو ايواني است با يك حياط مركزي كه در پيرامون آن 12 حجره براي طلاب علوم ديني ساخته شده است. مسجد داراي شبستاني بزرگ با 24 ستون است و اطراف شبستان و سرستون‌ها با آيات کلام‌الله مجيد مزين شده است. براي تزئين ديوارهاي مسجد از كاشي‌هاي هفت‌رنگ استفاده‌شده و در ازاره‌هاي آن سنگ مرمر به كار رفته است.
2- مجموعه پارك تفريحي آبيدر
اين مجموعه در غرب سنندج و در انتهاي خيابان آبيدر قرار دارد. شهر سنندج از فراز اين پارك چشم‌انداز بسيار زیبایی دارد. چندين باغ و چشمه طبيعي در اين پارك وجود دارد، يكي از بزرگ‌ترین باغ‌های اين مجموعه باغ اميريه است و بزرگ‌ترین سينماي روباز (تابستانه) كشور در اين باغ جاي گرفته است. اين مجموعه از قديم‌الايام تفريحگاه مردم سنندج بوده و كوه آبيدر داراي محبوبيت خاصي در ميان مردم است.
3- بازار سنندج
اين بازار در دو طرف خيابان انقلاب قرار گرفته و در سال 1046 هـ ق همزمان با مركزيت يافتن شهر سنندج به عنوان مركز حكومت اردلان‌ها ساخته‌شده است. پلان اين بازار به‌صورت مستطيل بزرگي است كه در اثر خيابان‌كشي دوران حكومت پهلوي به دو بخش تقسیم‌شده و بخش شمالي آن بازار سنندجي و بخش جنوبي آن بازار آصف نام گرفته است. با وجود مراكز خريد جديد اين بازار همچنان موقعيت و ارزش خود را از لحاظ تجاري حفظ نموده است.
4- خانه كرد (عمارت آصف)
خانه كرد موزه مردم‌شناسي مناطق كردنشين و بزرگ‌ترین موزه مردم‌شناسي مربوط به يك قوم در كشور ايران است. كه در خيابان امام خميني شهر سنندج واقع شده است. اين موزه در عمارت آصف داير گرديده و اين عمارت يكي از بزرگ‌ترین عبارت‌های اعياني شهر سنندج است كه داراي ارزش‌هاي ويژه معماري از لحاظ آجركاري و گچ‌بری و اروسي‌سازي است و حمام آن زيباترين حمام خصوصي در بين حمام‌هاي سنندج مي‌باشد. بناي اوليه اين عمارت مربوط به دوره صفويه بوده و در دوره‌هاي قاجار و پهلوي تکمیل‌تر شده است.
5- موزه‌ی سنندج
اين موزه در خيابان امام، كوچه حبيبي و در بخش بيروني عمارت ملا لطف‌الله شيخ‌الاسلام (كه امروزه به خانه سالار سعيد مشهور است) قرار دارد و در آن آثار و اشياء تاريخي كشف شده از استان و ساير نقاط ايران به نمايش گذاشته شده است. اروسي موزه سنندج يكي از نمونه‌هاي بي‌نظير هنر اروسي‌سازي و كار استادكاران سنندجي مي‌باشد. عمارت ملا لطف‌الله از بناهاي باقيمانده دوره‌ی قاجار است.
6-عمارت خسروآباد
اين عمارت در بلوار خسروآباد (شبلي) قرار دارد. عمارت در نوع خود بی‌نظیر بوده و سال‌ها مركز حكومت حكام اردلان به‌ویژه خسرو خان بوده است. مجموعه عمارت و باغ آن افزون بر دو بخش اصلي يعني قصر سلطنتي با ورودي ستون‌دار در بخش غربي و ساختمان شرقي باغلام گردش‌ها و ايوان ستون‌دار مشرف بر صحن عمارت و فضاي بيروني بنا داراي فضاهاي ديگري چون حمام، اتاق قاپي چيان و خدمتكاران است. تزئينات معماري اين بنا شامل گچ‌بری، آجرکاری، اروسي‌هاي زيبا و حوض چليپا شكل داخل عمارت است.
7- عمارت وكيل
اين مجموعه بزرگ در خيابان كشاورز واقع شده است و شامل سه حياط با عبارت‌های مربوطه و يك حمام خصوصي در داخل مجموعه و يك حمام عمومي در خارج آن است.
بخش اصلي عمارت وكيل در دوران زنديه ساخته‌شده و بخش‌هاي ديگر متعلق به دوره‌هاي قاجار است. مجموعه داراي تزئيناتي چون آجركاري‌هاي زيبا و اروسي‌هاي پركار است و حياط مركزي داراي سقف شيرواني با طرح كلاه‌فرنگي است.
8- عمارت مشير ديوان
عمارت مشیر دیوان در محله قدیمی سرتپوله در خیابان شهدا شهر سنندج قرار دارد و از بناهای مشهور دوره قاجاریه است. این عمارت متعلق به میرزا یوسف مشیر دیوان بوده و چون جلسات مهم ایالتی یا استانی در این منزل تشکیل می‌شده است بر روی سردرِ عمارت جان پناه و محل‌های نگهبانی ایجاد شده تا خانه از گزند مهاجمان در امان باشد. در واقع سردرِ ورودی این عمارت از زیبایی‌های معماری آن محسوب می‌شود که آن را «سردرِ جلوخانی» می‌گویند و به شکل نیم هشتی است با سکوهای متعدد با طاق‌نماهای آجرکاری شده که در واقع نمادی از معماری کلاسیک ایرانی است و شیوه آجرکاری آن نیز به شکل خفته و راسته است. بعد از درِ ورودی، فضایی هشت ضلعی وجود دارد که محل قاپوچی و دربان بوده است و مراجعینی که از گوشه و کنار کردستان به این محل مراجعه می‌کردند تا مشکلات و مسائل خویش را با مشیر دیوان مطرح نمایند، در اینجا منتظر می‌ماندند تا به آن‌ها اجازه ورود داده شود. در گوشه راست هشتی اتاق دربان و انباری قرار گرفته و در سمت چپ نیز دهلیزی که به حیاط مستخدمین راه دارد. سقف هشتی و آجرکاری آن در نوع خود جالب توجه و زیباست که به شکل طاق سنبلی و به شیوه خفته و راسته کار شده است. آنچه عمارت مشیر دیوان را از سایر بناهای سنندج متمایز می‌کند و بر زیبایی آن می‌افزاید، وجود سقف شیروانی با طرح کلاه فرنگی است. البته شبیه این کلاه فرنگی در عمارت وکیل الممالک وجود دارد و در گذشته نیز در عمارت ملا لطف‌الله نیز وجود داشته است (در اثر آتش‌سوزی و تخریب منزل از بین رفت). در زیر این شیروانی ایوان و تالار ستون‌دار قرار گرفته است. گچ‌بری‌ها و حجاری‌های روی ایوان با طرح‌های گیاهی و طرح پرندگان نیز از تزئینات این بخش از عمارت می‌باشد. حمام عمارت نیز به لحاظ ارزش معماری از بخش‌های قابل توجه بناست که در حیاط اندرونی آن واقع شده است. این حمام همچون سایر حمام‌های قدیمی از بخش‌های سربینه، خلوتی و خزینه تشکیل شده است. تزئینات آهکبُری با نقوش گیاهی و حیوانی بر زیبایی این بخش افزوده است.
9- حمام خان
اين حمام در ضلع شمالي بازار قديمي سنندج در خيابان انقلاب واقع است. تزئينات آهک‌بری داخل حمام و نقوش موجود بر روي ديوار آن در نوع خود بي‌نظير و جالب مي‌باشد. حمام در سال 1220 هجري قمري به دستور امان‌الله خان اردلان ساخته شده و در بين حمام‌هاي باقيمانده از گذشته بزرگ‌ترین و زيباترين حمام شهر است. مقدمات تبديل اين حمام به موزه فراهم شده و قرار است در سال جاري (1385) به‌عنوان موزه حمام افتتاح شود.
10- امامزاده هاجره‌خاتون
اين امامزاده در خيابان صلاح‌الدين ايوبي در محله‌ی قديمي سرتپوله واقع است. بر اساس روايات موجود اين امامزاده شريفه، خواهر امام رضا (ع) است كه در سفر آن بزرگوار به خراسان در كردستان رحلت نمود و در اين مكان به خاك سپرده شده است. در مجاور اين امامزاده مسجد و آرامگاه مشايخ و بزرگان سنندج نيز قرار دارد.
11- امامزاده پير عمر
اين امامزاده در ضلع جنوبي خيابان امام خميني واقع شده و تاريخ ساخت آن 1046 هـ ق مي‌باشد. امامزاده پیر عمر را پسر بلافصل حضرت علي (ع) مي‌دانند. بناي آرامگاه شامل تزئينات آجري، گچ‌بری و اروسي‌هاي زيبا است. قسمت‌های عمده‌اي از بنا به علت فرسودگي در مهر و موم‌های 1372 تا 1374 هـ. ش بازسازي شده است.
12- امامزاده پيرمحمد
اين بقعه در ميدان نبوت سنندج در بالاي تپه‌اي كه قبرستان قديمي شهر واقع شده است قرار دارد اين بنا محل دفن امامزاده محمد بن يحيي مشهور به پيرمحمد است.
13- قرآن نگل
در 65 كيلومتري غرب سنندج در مسير جاده‌ی سنندج- مريوان، در داخل مسجد روستاي نگل قرآني خطي از دوران گذشته وجود دارد كه بنا به اعتقادات مردم يكي از چهار قرآن خطي است كه در زمان خليفه‌ی سوم به رشته‌ی تحرير درآمده و به چهار اقليم دنيا فرستاده شده است. قطع قرآن رحلي بزرگ، جلد آن چرمي و صفحات كاغذي ضخيم آن به علت تشابهي كه باپوست دارد بين مردم به پوست آهو شهرت يافته است. خط قرآن كوفي و داراي نقطه و اعراب و در قسمتي از شماره آيات طلاكاري شده و مزين به نقوش گياهي مي‌باشد. تاريخ تحرير قرآن با توجه به شيوه خط و تزئينات مربوط به اواخر قرن چهارم هجري است. اين قرآن در بين مردم جايگاه والايي داشته و همه‌روزه عده كثيري از نقاط دوردست براي زيارت آن به اين روستا مي‌آيند.
14- مراسم عرفاني
از ديگر جاذبه‌هاي شهر سنندج مراسم عرفاني دراويش است كه به‌صورت هفتگي در برخي از تكاياي آن اجرا مي‌گردد و گردشگران بسياري از اين مراسم ديدن مي‌نمايند.
در استان كردستان دو فرقه عمده تصوف وجود دارد:
- طريقه‌ی قادريه: پيروان اين طريقه مريدان شيخ‌عبدالقادر گيلاني هستند كه درك حقيقت و وصول به حق را در قيل و قال مي‌دانند و در حالت سماع، دف‌زنان به عالم جذبه مي‌روند و هر بيننده‌اي را شيداي خود مي‌كنند.
- طريقه‌ی نقشبندي: مؤسس اين طريقت خواجه بزرگ مولانا بهاء‌الدين محمد نقشبند بخارايي است و پيروان او وصول به‌حق را در تفكر و سكوت مي‌دانند
15- صنایع‌دستی
صنایع‌دستی هم از جاذبه‌هاي مهم سنندج است و انواع قالي و قاليچه، گليم، تخته‌نرد و شطرنج سنندج شهرت و اعتبار جهاني دارد.
16- درياچه‌ی سد قشلاق
در فاصله‌ی 20 كيلومتري شمال سنندج در مسير جاده‌ی سقز بر روي رودخانه قشلاق سد مخزني قشلاق احداث شده است. درياچه پشت اين سد 11 كيلومتر طول دارد و وسعتي معادل 934 هكتار را در برمی‌گیرد اين درياچه محل مناسبي براي ورزش‌هاي آبي است و جزو جاذبه‌هاي طبيعي سنندج به شمار مي‌رود.
17- قلل مرتفع
به علت كوهستاني بودن منطقه و امنيت حاكم بر آن‌ها هر ساله تعداد بسياري از كوهنوردان به قلل مرتفع و مشهور سنندج صعود مي‌نمايند.
مهم‌ترین قلل اين شهرستان عبارتند از: آبيدر، سلطان سراج‌الدين، آوالان در جنوب سنندج، شاه‌نشين در ژاوه‌رود، كوه كوچك سار در جنوب غربي و كوه چرخ‌لان در جنوب غربي سنندج.