آثار تاریخی، بخش عمده‌ای از فرهنگ و تمدن ایرانیان محسوب می‌شود که در دوره‌های مختلف پابرجا مانده است. در این میان بناها، بافت‌ها و محوطه‌های باستانی فراوانی در کردستان واقع شده‌اند که هرکدام از آنها نشانی از هنر، معماری، فرهنگ و تمدن ایرانی دارند؛ اگر به این استان سفر کرده باشید در بازدید از موزه‌ها و بناهای قدیمی، متوجه تاریخ پرفراز و نشیب آن شده‌اید، گنجینه‌های ارزشمندی که برای دیدن هرکدام از آنها می‌توان ساعت‌ها وقت گذاشت.
از مهم‌ترین این گنجینه‌های تاریخی می‌توان به عمارت آصف (فاز اول موزه مردم‌شناسی خانه کرد)، عمارت ملالطف‌ا... (موزه باستان‌شناسی)، عمارت و باغ وکیل، عمارت و چهارباغ خسروآباد، عمارت مشیردیوان، مسجد و مدرسه دارالاحسان(جامع سنندج)، پل قشلاق، بازار سنندج، معبد هراکلس و معبد میترا در قلعه‌شهر غار کرفتوی دیواندره، قلعه مریوان، پل تاریخی گاران در مریوان، دهها بافت تاریخی در منظر منطقه جهانی هورامان در سروآباد، کاخ‌دژ زیویه و مسجد دو مناره در سقز، قلعه قم‌چقای و قلعه و پل تاریخی صلوات‌آباد در بیجار، قلعه و حمام قصلان و پل فرهادآباد در قروه، گنبد منصوب به امام‌زاده شیدا در دهگلان، زيارتگاه حضرت عكاشه و ...اشاره داشت.
🔹موزه‌ها و بناهای تاریخی این استان جزء زیباترین و پربازدید‌ترین اماکن ایران هستند، که هر‌ساله گردشگران بسیاری از داخل و خارج از کشور به شوق تماشای آنها به کردستان سفر می‌کنند؛ براین اساس و به گفته مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کردستان در سال گذشته بیش از ۳۵ هزار نفر گردشگر و مسافر از ۵ موزه و بنای تاریخی شاخص استان بازدید کردند.
🔹یعقوب گویلیان، بالاترین حجم بازدید گردشگران از جاذبه‌های تاریخی استان در سال ۱۴۰۰ را مربوط به خانه کرد سنندج با ۱۳ هزار و ۹۴۴ بازدید، غار کرفتو با ۱۰هزار و ۵۳۸ نفر، موزه قرآن نگل با پنج‌هزار ۳۴۱ نفر، کاخ موزه خسروآباد با سه‌هزارو ۵۸۴ نفر و عمارت مشیردیوان را نیز با یک‌هزار ۷۴۵ نفر عنوان می‌کند.
🔹مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کردستان حفظ، نگهداری و معرفی بهینه موزه‌ها و بناهای تاریخی این استان را که از سرمایه‌های با ارزش استان هستند، از وظایف ذاتی این اداره‌کل می داند و می‌گوید: «سال گذشته ۵ بنا و اثر ارزشمند سطح استان شامل عمارت مشیردیوان، کاخ‌موزه خسروآباد، حمام قصلان قروه، حمام حاج‌صالح سقز و مجموعه صلوات‌آباد بیجار براساس الگوهای فنی و تاریخی بازسازی و مرمت شدند.»
🔹او با اشاره به صرف بیش از ۳۲ میلیارد تومان برای مرمت و بازسازی آثار تاریخی استان در سال ۱۴۰۰، افزود: «ساماندهی بخشی از بافت تاریخی پالنگان، مرمت پل دلمرز، مرمت و احیای مسجد و حوض‌خانه و محوطه میدان‌گاهی روستای بزلانه و آسیب‌شناسی بافت تاریخی بزلانه، مرمت دیوانخانه ولایت کردستان اردلان( عمارت مشیردیوان)، مرمت و ساماندهی مقبره صفورا‌خانم هورامان، مرمت مشارکتی خانه‌های تاریخی روستایی، مرمت‌های حفاظتی و استحکامی و مرمت دیوارهای خشتی قلعه زیویه، کاخ موزه و چهارباغ خسروآباد، حمام قلعه‌شهر قصلان، حمام حاج‌صالح سقز، قلعه‌شهر صلوات آباد بیجار و ساماندهی دسترسی ورودی به سایت تاریخی کرفتو از جمله اقدامات صورت گرفته این حوزه در سال گذشته بوده است.»
🔹گویلیان، بیان کرد: «همچنین مرمت‌های حفاظتی، استحکامی و جامع در بناها و مجموعه‌های مختلف تاریخی استان، همکاری و کمک‌های فنی و اعتباری به بخش خصوصی در احیای بناهای تاریخی با کاربری‌های مختلف فرهنگی و پذیرایی و اقامتی، مرمت بناهای شاخص از جمله ارتقای کمی و کیفی موزه ها از جمله مرمت موزه شهر سقز در حمام حاج‌صالح، مطالعات موزه منطقه‌ای خانه کرد و سایت‌موزه‌های ژیوار و کرفتو، مطالعات حفاظتی و معرفی و بازیابی قلعه‌شهرهای مهم استان در زیویه، حسن‌آباد، مریوان، پالنگان و بیجار، مطالعات بافت‌های مهم تاریخی استان در سنندج، سقز، بیجار، بانه و هورامان تخت و راه‌اندازی بانک سفال استان از دیگر اقدامات و برنامه‌های حوزه میراث‌فرهنگی استان در سال گذشته بوده است.»